قصاص مجازاتی است که جانی در صورت ارتکاب به قتل عمد بدان محکوم میشود .در ماده 205 قانون مجازات اسلامی بدون اینكه از قتل عمد تعریفی به عمل آمده باشد به ذكر مجازات آن اكتفا شده است. به موجب ماده مزبور: «قتل عمد برابر مواد این فصل موجب قصاص است و اولیا دم می‌توانند با اذن ولی امر قاتل را با رعایت شرایط قصاص نمایند و ولی امر می‌تواند این امر را به رئیس قوه قضائیه یا دیگری تفویض نماید.»

چرا قصاص؟

آیه ی 179 سوره ی بقره در مقام پاسخ به ایراد هایی است که از سوی برخی مبنی بر اینکه چرا مجازات قتل قصاص است بر می آید  که حكم قصاص براى جامعه انسانى تأمین كننده‏ى حیات و زندگى است. قصاص یك برخورد و انتقام شخصى نیست، بلكه تأمین كننده امنیّت اجتماعى است. در جامعه‏اى كه متجاوز قصاص نشود، عدالت و امنیّت از بین مى‏رود و آن جامعه گویا حیاتى ندارد و مرده است.

موارد سقوط قصاص

در رابطه با  اینکه قصاص در چه صورتی ساقط می شود و یا اینکه منشا سقوط قصاص چیست؟ باید اذعان داشت که موارد سقوط قصاص یا از طرف مجنی علیه است و یا از طرف اولیای دم لذا مجازات قتل عمد اصالتا قصاص است اما همیشه اینطور نیست بله در برخی موارد قصاص ساقط میشود که عبارتند از :

گذشت ولی دم، ماده 257 و ماده 208 قانون مجازات اسلامی

قتل عمد موجب قصاص است لکن با رضایت ولی دم و قاتل به مقدار دیه کامله یا به کمتر یا زیاد تر از آن تبدیل می‌شود.

مطالبه دیه

ولی دم می‌تواند به میزانی که خودش تعیین می‌کند، در ازای گذشت از خون فرزندش دیه طلب کند. این مبلغ می‌تواند بیشتر یا کمتر از دیه کامل فرد مسلمان باشد. با دریافت دیه قصاص از محکوم ساقط می‌شود. (ماده 257 قانون مجازات اسلامی)

گذشت مقتول ماده 268 قانون مجازات اسلامی

چنانچه مجنی‌علیه  قبل از مرگ جانی را از قصاص نفس عفو نماید حق قصاص ساقط می‌شود و اولیا دم نمی‌توانند  پس از مرگ او مطالبه قصاص نمایند.

فوت قاتل ماده 259 قانون مجازات اسلامی

هرگاه کسی که مرتکب قتل شده و از سوی قاضی دادگاه به قصاص محکوم شود، قبل از اجرای حکم فوت کند پرداخت دیه و قصاص از سوی او ساقط می‌شود. با فوت محکوم علیه نمی‌توان از اموال اومطالبه دیه کرد.

فرارقاتل ماده 260 قانون مجازات اسلامی

تعارض دو شهادت ماده 236  و 238 قانون مجازات اسلامی

عفو حاکم بند 11 ماده 110 قانون اساسی

تعارض دو شهادت ماده 236  و 238 قانون مجازات اسلامی از جمله مواردی است که باعث سقوط قصاص می شود.

قتل عمدی که موجب قصاص نیست

در برخی موارد مجازات قتل عمد قصاص نیست و قصاص منتفی می شود و آن در صورت وجود رابطه ی پدری و فرزندی بین قاتل و مقتول است. در این مورد حقوق كیفری ایران با توجه به حق ولایت پدر و جد پدری نسبت به فرزند، قتل فرزند توسط پدر یا جد پدری را موجب قصاص ندانسته است اما دلیل معافیت پدر از قصاص چیست؟

پدر سبب وجود فرزند است لذا فرزند نمی تواند سبب معدوم شدن وی گردد بعلاوه که این حکم با حرمت ابوت در تنافی است،و به جهت رعایت حرمت وی است که در قذف فرزند نیز حد بر او جاری نمی شود  همچنین نقش پدر و جایگاه او در نظام خانواده آنقدر رفیع است كه مانع بزرگی در اجرای حكم قصاص است  همچنین تحكیم نظام خانواده حكم می‎كند در چنین مواردی ركن مهم خانواده صیانت شده و به پرداخت دیه اكتفاء شود. دلیل دیگری كه در قتل فرزند قابل ملاحظه است، رابطه عشق و علاقه پدر و فرزندی است كه اقدام به قتل فرزند را امری عجیب و ناباورانه كرده است. همین عشق و علاقه باعث ورود شبهاتی در عمدی بودن قتل می‎كند كه در نهایت مانع اجراء حكم قصاص می‎شود.

قتل فرزند توسط پدر در حقوق خارجی چه حکمی دارد؟

مجازات قتل فرزند توسط پدر درحقوق خارجی  برخلاف حقوق ایران است.حقوق خارجی ازجمله سوئیس ،فرانسه،ایتالیا ،...  برخلاف حقوق ایران که قتل فرزند توسط پدررا به دلایل فقهی شامل تبعیض مجازات ازسایر مجازات های قتل عمد می داند ، این کشورها پدررا شامل تخفیف نمی دانند و برعکس تحت شرایطی برای مادر تخفیفاتی را در نظر دارند . از جمله :

ماده 116 قانون جزائی سوئیس مصوب 1937 مجازات مادری که طفل نوزاد خود را در اثنای زایمان یا در حالی که هنوز تحت تاثیر زایمان است عمدا بکشد ، شش ماه حبس تادیبی یا حبس جنایی تا سه سال قرار داده است .

زمان اجرای حکم قصاص

زمان اجرای حکم اوّل طلوع آفتاب است این امر منشا دینی ندارد بلکه بیشتر جنبه ی اجتماعی دارد چون در سحرگاه زندگی عادی در جامعه آغاز نشده و محیط های گوناگون خلوت است و حضور افراد خاص مانند کودکان و ... مشاهده نمی شود. در نتیجه می توانند بدون دردسر و مشکلات محکوم را قصاص نمود به همین جهت در مورد نحوه ی اجرای قصاص آمده است :

 «زمان اجرای حکم اوّل طلوع آفتاب خواهد بود، مگر اینکه زمان خاصی را تعیین کرده باشد.»